Yeni Ekonomi Programı’nda çalışma hayatı ve sosyal güvenlik alanında da yeni düzenlemeler yer alıyor. Bunlar arasında teşvik, kayıt dışı istihdamla mücadele, risk odaklı denetim dikkat çekiyor.
Hükûmetin 2019-2021 dönemini kapsayan ‘Orta Vadeli Plan’ olarak da bilinen Yeni Ekonomi Programı’nda (YEP) çalışma hayatı ve sosyal güvenlik ile ilgili önemli düzenlemeler öngörülüyor. Bu programda teşvikler başta olmak üzere tüm teşvik mekanizmaları gözden geçirilerek bütüncül, sade ve etkin hale getirilmesinden, kayıt dışı istihdamla mücadeleye kadar bir dizi düzenlemeler öngörülüyor. Hem hazine hem işsizlik sigortasından finansmanı sağlanan 10’dan fazla teşvik, SGK üzerinden yürütülüyor. Kayıt dışı istihdamı azaltmak ve istihdamı artırmak amacıyla yürürlüğe konan bu teşviklerin çokluğu ve farklı şartları ihtiva etmesi maalesef uygulamada karmaşaya ve zorluklara neden oluyor. Diğer yandan hedeflere tam olarak hizmet edip etmediği hususu da önem arz ediyor. YEP, nakdi ve SGK ile vergisel teşvikler başta olmak üzere teşvik mekanizmaları gözden geçirilerek bütüncül, sade ve etkin hale getirilmesi hedefleniyor. Söz konusu teşviklerin makroekonomik hedefler ve bütçe ile uyumluluğu sağlanacak.
KAYIT DIŞI İSTİHDAMLA MÜCADELE
Kayıt dışı ekonominin istihdama yansıyan yüzünü, kayıt dışı istihdam teşkil ediyor. Kayıt dışı istihdam, genelde kamu maliyesini özelde ise en fazla SGK’yı olumsuz yönde etkiliyor. Bu etkilerin özel sektör işletmelerine yansıyan en olumsuz yönü ise haksız rekabet şeklinde ortaya çıkıyor. Bu olumsuzlukların giderilmesine yönelik hükûmetin Yeni Ekonomi Programı’nda veri analizine dayalı risk odaklı daha akılcı ve kapsamlı denetim faaliyetlerinin yaygınlaştırılmasına ağırlık verilmesi öngörülüyor.
Temmuz 2018 döneminde herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna bağlı olmadan çalışanların oranı, önceki yılın aynı dönemine göre 0.9 puan azalarak yüzde 34.3 oldu. Tarım dışı sektörde kayıt dışı çalışanların oranı ise bir önceki yılın aynı dönemine göre değişim göstermeyerek yüzde 22.2 kaldı.
Kayıt dışı istihdamın azalmasında teşviklerinin yanı sıra geleneksel nicel denetimler yerine özelikle nitel bazda kuruma, sigortalılara ve haksız rekabete maruz kalan işverene katma değeri yüksek modern denetim tekniklerinin kullanılması etkili oldu.
RİSK ODAKLI DENETİMLER
YEP’e göre, veri analizine dayalı risk odaklı denetim yaygınlaştırılacak.
Ayrıca kayıt dışılığın yaygın olduğu sektörler öncelikli olmak üzere, yönlendirici ve rehberlik edici denetim faaliyetleri artırılacak. İgili kurumlarla iş birliği yapılacak ve teknolojik altyapının entegrasyonu sağlanarak denetim sistemleri etkinleştirilecek. Özelikle; kaçak yerli ve yabancı işçi çalıştıran iş yerleri, işçilerinin mesleklerini gizleyerek düşük ücret beyan eden iş yerleri ile sahte sigortalı gösteren iş yerlerinin denetimleri öncelikli olacak.
KIDEM TAZMİNATINDA YENİ SÜREÇ BAŞLIYOR
Çalışma hayatında her daim gündeme gelen hayati konuların başında ‘kıdem tazminatı’ yer alıyor. En son 2017’de rafa kaldırılan kıdem tazminatı yeniden gündemde. Kıdem tazminatı meselesine Hükûmet nihayet neşter atacak. Konuyla ilgili Yeni Ekonomi Planı’yla kapsamlı bir reform öngörülüyor. Yapılan hazırlığa göre sosyal taraflarla diyalog içerisinde tüm işçilerin faydalanacağı ve bireysel hesaba dayanan bir kıdem tazminatı sisteminin geliştirilmesi öngörüldü. Kıdem tazminatı reformu; güvence, hakkaniyet, şeffaflık ve sürdürülebilirlik olmak üzere dört sacayağına oturtulacak. Yeni sistemle hem çalışanı hem de işvereni koruyan bir düzenleme yapılacak. İşçilerin en hassas oldukları konu, kazanılmış haklardan geriye gitmemek. Bu doğrultuda mevcut sistemde olduğu gibi işçilere her bir yıllık çalışmaları karşılığı 30 günlük ücret tutarında kıdem tazminatı ödemesi uygulaması devam edecek. İşçiler, eski Tasarruf Teşvik Fonu gibi birçok fonun iyi yönetilememesi sebebiyle, kıdem ile ilgili kazanılmış haklarda geriye gidişten endişeleniyor.
Bu tür sebeplerle fon düzenlemesine karşı çıkılıyor.
DEVLET GARANTİSİ
Kıdem tazminatında yeni sistem, devlet garantisinde olacak. Suistimallerin önlenmesi için aylık takip edilmesi de öngörülüyor. Yeni sistemde işçilere tercih sunulması da öngörülüyor. Buna göre mevcut çalışanlar isterlerse eski sistemde kalabilecek veya işverenleri ile anlaşmak suretiyle yeni sisteme geçiş yapabilecek. İlk defa çalışmaya başlayanların ise yeni sisteme katılmasının zorunlu olması bekleniyor.
İto | 24.10.2018
