Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT),emeklilik için genç, çalışmak için yaşlı görüldüklerini belirtiyor. İşsizlik oranlarına bakıldığında 55 yaş üstünde işsizlik oranı düşük olmakla birlikte, bu yaş grubunda işgücüne katılma oranının da düşük olduğu görülüyor. Çalışmak istediği halde iş bulamayanlara yönelik dünyada daha uzun işsizlik maaşı ödemeleri ve işsizlik yardımları yapılıyor. Bazı ülkeler ise 50-55 yaş üstündeki kişileri istihdam etmeyi cazip hale getiren teşvik politikaları uyguluyor. Habertürk’ten Ahmet Kıvanç, emeklilikte yaşa takılanlar dosyasının beşinci gününde dünyadaki uygulamaları yazdı
Emeklilikte yaşa takılanlar (EYT),devlete göre emeklilik için genç, işverene göre ise çalışmak için yaşlı görüldüklerinden yakınıyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) işgücü istatistiklerine göre, 2018 yılında işsizlik oranı Türkiye genelinde yüzde 11.0 iken 20-24 yaş grubunda yüzde 22.0; 25-34 yaş grubunda yüzde 12.5; 35-54 yaş grubunda yüzde 8.1; 55 yaş üstünde ise yüzde 5.8 olarak gerçekleşti. İlk bakışta, 55 yaş üzerinde işsizliğin ülke ortalamasının yarısı düzeyinde olduğu görülüyor.
| Yaş gruplarına göre işsizlik | |||||
| Yaş grubu | İşgücü | İstihdam | İşsiz sayısı | İşsizlik oranı | |
| 15+ | 2014 | 28.786 | 25.933 | 2.853 | 9,9 |
| 2018 | 32.274 | 28.738 | 3.537 | 11,0 | |
| 15-19 | 2014 | 1.741 | 1.460 | 281 | 16,1 |
| 2018 | 1.803 | 1.494 | 309 | 17,1 | |
| 20-24 | 2014 | 3.048 | 2.470 | 578 | 18,9 |
| 2018 | 3.380 | 2.636 | 743 | 22,0 | |
| 25-34 | 2014 | 8.568 | 7.644 | 924 | 10,8 |
| 2018 | 8.665 | 7.585 | 1.081 | 12,5 | |
| 35-54 | 2014 | 12.605 | 11.677 | 929 | 7,4 |
| 2018 | 14.736 | 13.547 | 1.189 | 8,1 | |
| 55+ | 2014 | 2.824 | 2.681 | 142 | 5,0 |
| 2018 | 3.690 | 3.476 | 215 | 5,8 | |
| Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri | |||||
Ancak, TÜİK’in daha dar aralıktaki verilerine bakıldığında işgücüne katılım oranının 50 yaşından sonra hızla azaldığı görülüyor. 2018 yılı itibarıyla 25-44 yaş grubundaki kişilerin yüzde 70-72’si işgücüne katılırken, bu oran 45-49 yaş grubunda yüzde 66.5’e, 50-54 yaş grubunda yüzde 54.4’e, 55-59 yaş grubunda ise yüzde 42.9’a geriliyor. İşgücüne katılım 50 yaştan sonra azaldığı için işsizlik oranı da buna bağlı olarak daha düşük oranlarda seyrediyor.
| Yaş gruplarına göre işgücü | ||||
| İşgücüne | İşgücüne | |||
| Yaş grubu | İşgücü | dahil olmayanlar | katılma oranı | |
| 15+ | 2014 | 28.786 | 28.200 | 50,5 |
| 2018 | 32.274 | 28.380 | 53,2 | |
| 15-19 | 2014 | 1.741 | 4.529 | 27,8 |
| 2018 | 1.803 | 4.385 | 29,1 | |
| 20-24 | 2014 | 3.048 | 2.407 | 55,9 |
| 2018 | 3.380 | 2.218 | 60,4 | |
| 25-29 | 2014 | 4.129 | 2.035 | 67,0 |
| 2018 | 4.245 | 1.806 | 70,2 | |
| 30-34 | 2014 | 4.439 | 2.043 | 68,5 |
| 2018 | 4.420 | 1.836 | 70,7 | |
| 35-39 | 2014 | 4.022 | 1.815 | 68,9 |
| 2018 | 4.676 | 1.848 | 71,7 | |
| 40-44 | 2014 | 3.621 | 1.762 | 67,3 |
| 2018 | 4.089 | 1.670 | 71,0 | |
| 45-49 | 2014 | 2.867 | 1.805 | 61,4 |
| 2018 | 3.431 | 1.726 | 66,5 | |
| 50-54 | 2014 | 2.095 | 2.224 | 48,5 |
| 2018 | 2.540 | 2.129 | 54,4 | |
| 55-59 | 2014 | 1.338 | 2.257 | 37,2 |
| 2018 | 1.742 | 2.314 | 42,9 | |
Emekli olanların bir kısmı sigortalı çalışmayı bırakıp kayıt dışına yöneldiği için işgücüne katılımın düştüğü akla gelebilir. Ancak, TÜİK’in işgücü verilerinde sigortalı veya kayıt dışı çalışan ayrımı yapılmıyor. Kayıt dışı çalışanlar da toplam işgücü ve istihdam rakamları arasında yer alıyor. TÜİK’in verilerinden çıkan en somut sonuç, sebebi ne olursa olsun 50 yaşından itibaren işgücü piyasasından çıkanların sayısının hızla arttığı.
TÜİK, işgücüne dahil olmayanların dahil olmama nedenlerini yaş gruplarına göre ayrım yapmadan topluca yayımlıyor. Bu verilere göre, 2014 yılında 3 milyon 827 bin kişi işgücüne dahil olmama nedeni olarak emekliliği gösterdi. 2018 yılında emekliliği gerekçe gösterenlerin sayısı 4 milyon 366 bin kişi oldu. İş aramayıp çalışmaya hazır olanların sayısı ise 2014’te 2 milyon 484 bin iken, 2018’de 2 milyon 170 bine geriledi.
YAŞLI İSTİHDAMI DÜNYANIN DA SORUNU
Emekli olmak için genç, çalışmak için yaşlı nüfusun istihdamı dünyanın da gündeminde yer alıyor. Bazı ülkelerde belli yaşın üzerinde işçi çalıştıranlara teşvik, bazı ülkelerde ise belli yaşın üzerindekileri işten çıkartanlara yükümlülük konuluyor.
Fransa’da 50’den fazla işçi çalıştıran işverenlere, 50 yaş ve üzeri işçiler için bir eylem planı hazırlama zorunluluğu bulunuyor. Her bir işveren, bu yaş üzerinde kaç işçi çalıştırmaya devam edeceğini ve kaç kişiyi işe alacağını resmi makamlara bildirmek zorunda.
Belçika’da normal emeklilik yaşı 65 olmakla birlikte, 58 yaşından itibaren emekli olmak mümkün. Ancak, işverenler 58 yaş ve üzerindeki kişileri normal emeklilik yaşından önce işten çıkartmaları halinde 65 yaşına gelinceye kadar işsizlik yardımı ve ek yardım yapmakla yükümlü.
Finlandiya, Türkiye’de daha çok erken emekli olanların emekli aylığında kesintiyle gündeme geldi. Ancak, Finlandiya’da 2017 yılında çıkartılan yasayla ayrıca, emeklilik yaşını doldurduğu halde çalışmaya devam edenlerin, geç emekli oldukları her ay emekli aylıklarının yüzde 0.4 oranında artırılması da sağlandı.
Danimarka’da her ne kadar kanuni emeklilik yaşı 67 ise de ortalama 60–61 yaşında emekli olunabiliyor. Danimarka 1999 yılında yaptığı değişiklik ile 60 yaşından büyük kişilerin işgücü piyasasına katılımını artırmak ve 62 yaş üstü bireylerin çalışmaya devamını sağlamak amacıyla teşvik politikaları uygulamaya başladı.
ÇÖZÜM NE OLABİLİR?
Türkiye’de EYT konusu daha çok emeklilik yaşı bağlamında tartışıldığı için soruna doğru teşhis konulamıyor ve doğru politika üretilemiyor. Emeklilikte yaşa takılanların sorunu temelde iki noktada toplanıyor. Birincisi, çalışmaya devam ettikçe emekli aylığının düşmesi, ikincisi ise işsizlik veya işsiz kalma korkusu.
Çalışmaya devam ettikçe emekli aylığının düşmesi konusunu önceki gün kapsamlı bir şekilde ele aldık. Çözümü ise emeklilik için gerekli asgari prim günü koşulunu yerine getirenlerin çalışmaya devam ettikçe emekli aylıklarını artıracak bir formül bulunması.
İşsizlik konusundaki çözüme gelince, dünyadaki örneklere bakmak bile yeterli. Türkiye’de kaç yıl işsizlik sigortası primi yatırılırsa yatırılsın azami 10 ay işsizlik maaşı ödeniyor. Bir defa Türkiye’deki işsizlik maaşı ödeme süreleri çok kısa. İşsizlik maaşı süresi dolduktan sonra da işsiz kalanlara yönelik bir yardım bulunmuyor.
OECD ÜLKELERİNDE İŞSİZLİK MAAŞI VE İŞSİZLİK YARDIMI
OECD ülkelerinden Belçika’da işsizlik maaşı ödeme sürelerinde sınır bulunmuyor. Hollanda 38 ay, İsveç 35 ay, İspanya, Portekiz, Norveç. Fransa ve Danimarka 24 ay süre ile işsizlik maaşı ödüyor.
OECD ülkelerinin büyük kısmında, yoksullara yönelik yardımların ötesinde, işsizlik maaşı ödemelerinin bitiminde işsizlik yardımı devreye giriyor. İşsizlik maaşı, çalışırken ödenen prim karşılığı olduğu için daha yüksek; işsizlik yardımı ise prim ödenmeden, karşılıksız olarak devlet tarafından yapılan bir sosyal yardım olduğu için daha düşük düzeyde bulunuyor.
Avustralya, Finlandiya, Fransa, Yunanistan, Yeni Zelanda, Portekiz, İsveç gibi ülkelerde ortalama ücretin yüzde 15’i ile yüzde 25’i arasında işsizlik yardımı yapılıyor. Bu oran İngiltere ve Almanya’da yüzde 10, Estonya’da yüzde 8, Avusturya’da yüzde 39 oranında.
İşsizlik yardımında çoğu ülkede süre sınırı bulunmuyor. Genellikle işsizlik süresi boyunca ödemeler devam ediyor.
| OECD ülkelerinde işsizlik sigortası | ||||
| Azamı ödeme | Ödeme oranları | |||
| İstihdam ve katılım zorunluluğu | süresi (ay) | Başlangıç | Bitiş | |
| Avusturya | 24 ayda 365 gün | 9 | 55 | |
| Belçika | 27 ayda 468 gün | Sınır yok | 60 | 53,8 (1 yıl sonra |
| Kanada | 12 ayda 596 saat | 5 | 65 | |
| Çek Cumhuriyeti | 36 ayda 365 gün | 5 | 65 | 50-45 (2 ve 4 ay sonra) |
| Danimarka | 36 ayda 365 gün | 24 | 90 | |
| Estonya | 36 ayda 365 gün | 12 | 50 | 40 (101 gün sonra) |
| Finlandiya | 28 ayda 238 gün | 23 | 62-82 | |
| Fransa | 28 ayda 120 gün | 24 | 57 | 75 |
| Almanya | 24 ayda 365 gün | 12 | 60 | |
| Yunanistan | 14 ayda 125 gün | 12 | Ortalama ücretin yüzde 27’si | |
| Macaristan | 48 ayda 365 gün | 9 | 60 | Asgari ücretin % 60’ı |
| İrlanda | 12 ayda 273 gün | 12 | Ortalama ücretin yüzde 32’si | |
| İtalya | 24 ayda 365 gün | 8 | 60 | 50 (6 aydan sonra) |
| Japonya | 12 ayda 180 gün | 9 | 50 | 80 |
| Güney Kore | 18 ayda 180 gün | 7 | 50 | |
| Hollanda | 36 haftada 26 hafta | 38 | 75 | 70 (2 ay sonra) |
| Polonya | 18 ayda 365 gün | 12 | O.Ü. % 30’u | O.Ü. % 23’ü (3 ay sonra) |
| Portekiz | 24 ayda 450 gün | 24 | 65 | |
| Slovakya | 48 ayda 36 ay | 6 | 50 | |
| Slovenya | 18 ayda 365 gün | 9 | 70 | 60 (3 ay sonra) |
| İspanya | 72 ayda 360 gün | 24 | 70 | 60 (6 ay sonra) |
| İsveç | 12 ayda 6 ay | 35 | 80 | 70 (9 ay sonra) |
| İsviçre | 24 ayda 365 gün | 18 | 70 | |
| İngiltere | 24 ayda 365 gün | 6 | O.Ü. % 10’u | |
| ABD | 20 hafta | 23 | 53 | |
| Türkiye | 3 yılda 600 gün | 10 | 40 | |
| Kaynak: OECD | ||||
TÜRKİYE’DE BEKLENEN ÇALIŞMA ÖMRÜ AB’NİN 6.8 YIL GERİSİNDE
Avrupa İstatistik Ofisi’nin (EUROSTAT) verilerine göre, 2018 yılında Avrupa Birliği’nde (AB) beklenen çalışma ömrü (yani 15 yaşındakilerin yaşamlarında çalışması beklenen yıl sayısı) 36.2 yıl düzeyinde. Bu rakam 2017 yılında 35.9 yıl, 2000 yılında ise 32.9 yıl seviyesindeydi. Erkeklerin kadınlardan daha uzun çalışması bekleniyor. Ortalama olarak erkekler için beklenen çalışma ömrü 38.6 yıl, kadınlar için 33.7 yıl.
AB üyesi ülkelerde beklenen çalışma ömrü, İtalya’da 31.8 yıl, Hırvatistan’da 32.4, Yunanistan’da 32.9, Danimarka’da 39.9, Hollanda’da 40.5 ve İsveç’te 41.9 arasında değişiyor.
Aynı araştırmaya göre, Türkiye’de beklenen çalışma ömrü ise 29.4 yıl düzeyinde. Türkiye’ye en yakın ülke olan Arnavutluk’ta beklenen çalışma ömrü 31.8 yıl.
25.11.2019 I Habertürk
