Sosyal güvenlik sisteminde ölüm riskine karşılık ölüm aylığı bağlanması söz konusudur. Ölen kişinin geride kalan hak sahipleri ölen kişiden dolayı ölüm aylığı alabilirler. Ancak ölen kişinin sigortalılık statüsü ve ölüm tarihine göre ölüm aylığı şartları farklılaşır. Bu nedenle ölüm aylığı alınabilmesi için gerekli şartların iyi bilinmesi gerekir. Aksi takdirde ölüm aylığı alınamaz.
Hak sahipliği
Ölüm aylığı alınabilmesi için ölen kişinin sigortalılık statüsü ve ölüm tarihi belirleyicidir. Bu iki kritere göre geride kalanların hak sahipliği belirlenir. Geride kalan kişilere ölüm aylığı bağlanmasında çalışmama veya aylık veya gelir almama kriterleri farklıdır. Dolayısıyla, ölen kişinin sigortalılık statüsü bilinmeden ölüm aylığı alınır veya alınmaz şeklinde değerlendirme yapılması hatalı olur.
Mevzuatı bilmek…
Sosyal güvenlik sisteminde mevzuat ve aylık bağlama kriterleri değişebilir. Değişiklik sonrası ölüm aylığı için hak sahibi haline gelinebilir. Bu gibi durumlarda değişen kritere uygun kişiler değişiklikten haberdar olmadıkları için hak ettikleri halde aylık alamayabilirler. Sosyal güvenlik mevzuatında bir değişiklik olduğu zaman konuyla ilgili kişilerin durumu takip etmesi gerekir. Aksi halde kanunu bilmemek iddia edilemeyeceği için haksız aylık alma veya hak ettiği halde aylık alamama durumu söz konusu olabilir.
Gelir sınırı vardı
Bağ-Kur’dan emekli olan veya ölüm tarihinde Bağ-Kur’lu olan kişilerin geride kalan kız çocuklarına aylık bağlanırken ölüm tarihine göre gelir sınırı kriteri söz konusuydu. 4 Ekim 2000 öncesi ve 7 Ağustos 2001 ile 1 Ağustos 2003 tarihi arasındaki ölümlerde ölen kişi eğer Bağ-Kur’lu ise geride kalan kız çocuklarının ölüm aylığı alabilmesi için evli olmaması ve geçimini sağlayacak başka bir gelirinin olmaması gerekmekteydi. Geçimini sağlayacak başka bir gelirinin olmaması için SGK daha önce toplam gelirin asgari ücretin altında olması şartını arıyordu. Bu nedenle aylık bağlanırken taahhüt veren kişiler kira, eşten dolayı alınan ölüm aylığı ve diğer bütün gelirlerinin toplamının brüt asgari ücretin altında olduğunu taahhüt ederek aylık alıyorlardı. Toplam geliri brüt asgari ücretin altında olmayanlar ise aylık alamıyordu. SGK’nın daha sonra aylığı kesmesinin nedeni ise gelirin brüt asgari ücretin üzerinde olduğunu tespit etmesiydi. SGK bu nedenle pek çok kişinin ölüm aylığını geriye dönük olarak gelir sınırı geçildiği tarihten itibaren kesiyordu.
Kriter değişti
Sosyal Güvenlik Kurumu Yönetim Kurulu’nun 18 Ağustos tarihli kararıyla bu konudaki kriter değişti. Bu tarihten sonra Bağ-Kur’lu babasından ölüm aylığı alacak kız çocuklarında ölüm aylığı alınabilmesi için gerekli gelir kriteri, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık olmamak olarak değiştirildi. Dolayısıyla, gelir kriteri kalktı ve kendi çalışması nedeniyle gelir almamak yani malulen veya normal emekli olmamak ve sürekli iş göremezlik geliri almamak kriteri getirildi. Dolayısıyla, bu tarihten sonra başvuru yapan kız çocuklarının Bağ-Kur’lu babası veya annesinden ölüm aylığı alabilmesi için sigortalı olarak çalışmaması, kendi sigortalılığı nedeniyle aylık veya gelir almaması yeterli. Bu koşulları sağlayan kişiler yeniden başvuru yaparlarsa 1 Ekim 2016 tarihinden itibaren ölüm aylığı alabilirler. SGK’nın Bağ-Kur’lu yetim kızlara müjde verdiği söylenebilir.
Yeni başvuru
SGK’nın geride kalan kişilere ölüm aylığı bağlayabilmesi için yazılı olarak başvuru yapılması şarttır. SGK otomatikman aylık bağlamaz. Bu nedenle kriter değişikliği sonrası hak sahibi haline gelen kişilerin SGK’ya başvuru yapmaları gerekiyor. Daha önce 4 Ekim 2000 öncesi ve 8 Ekim 2001 ile 1 Ağustos 2003 tarihleri arasında vefat eden Bağ-Kur’lu babası veya annesinden ölüm aylığını toplam geliri brüt asgari ücretin üzerinde olduğu için alamayan kişiler SGK’ya yeniden başvuru yapmak durumundalar. Diğer yandan, daha önce belirtilen tarihler içerisinde vefat eden Bağ-Kur’lu annesi veya babasından ölüm aylığı almakta olan fakat part-time çalıştığı için toplam geliri brüt asgari ücretin altında olan kişilerin de SGK’ya başvurarak aylıklarını kestirmeleri gerekecek. Diğer yandan, annesi veya babası üzerinden ölüm aylığı almaktayken kocasından da ölüm aylığı alma hakkını sahip olan ancak kocasından alacağı aylık brüt asgari ücretin üzerinde olduğu için aylık bağlatmayan kişiler bu değişiklik sonrası tekrar başvuru yaparak her iki aylığı birlikte almaya da hak kazanabilecekler. Bütün bunlar için durumlarının değerlendirilip SGK’ya başvuru yapılması gerekiyor.
Süre aşımında 5 yıla dikkat
Ölüm aylıklarında geriye dönük olarak aylık talep edilmesi mümkündür. Ancak bu konuda 5 yıllık süre sınırı söz konusudur. Dolayısıyla, geriye dönük olarak başvuru yapıldığında en fazla 5 yıllık süre için ölüm aylığı ödenmesi söz konusu olur. Bu nedenle, hak sahibi haline gelen kişilerin kayıp yaşamamaları için ellerini çabuk tutmaları yerinde olacaktır. Diğer yandan, bu değişiklik nedeniyle çift aylık alma hakkı doğan kişilerin de bir an önce başvuru yapmaları kendi lehlerine olacaktır.
Cem Kılıç
Milliyet Gazetesi – 19.07.2017
