1984 tarihli Avrupa Birliği (AB) 8. şirketler direktifi birlikteki bağımsız denetim konusunu; denetim standartları, kalite güvencesi, kamu gözetimi ve denetimde etik ilkeler konularında düzenlemiştir. 25.04.2006 tarihinde kabul edilen revize 8. direktif, denetimde kamu gözetimi, kalite güvencesi, müşteri bilgilerinin gizliliği, denetim komiteleri, denetim firmalarında şeffaflık, denetçilerin bağımsızlığı ve tarafsızlığı, uluslararası denetim standartlarına uyum gibi konularda önemli yenilikler getirmiştir.
AB’ye uyum çerçevesinde “02/11/2011 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 660 sayılı Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu’nun (KGK) Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 9’uncu, 25’inci ve 27’nci maddelerine dayanılarak hazırlanan Bağımsız Denetim Yönetmeliği ve 26/12/2012 tarihli ve 28569 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu çerçevede Haziran 2017 itibarıyla 235 bağımsız denetim şirketine bağımsız denetim yapma yetkisi verilmiştir. 10 yılını tamamlamış ve bağımsız denetim eğitimini tamamlayan mali müşavirler ile yeminli mali müşavirlere KGK tarafından bağımsız denetçi yetkisi verilerek sicile kaydedilmişlerdir. Haziran 2017 itibarıyla yetki verilen bağımsız denetçi sayısı 16.416 adettir.
Bağımsız denetim gerek 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu gerekse 660 sayılı Kararname uyarınca KGK’ca yetkilendirilmiş bağımsız denetçiler ve bağımsız denetim kuruluşlarınca, KGK’nın belirlediği esaslar çerçevesinde, denetçilik mesleğinin gerekleriyle etiğine uygun bir şekilde gerçekleştirilmektedir. Bu bağlamda, bağımsız denetim faaliyetinin bağımsız denetçi veya bağımsız denetim kuruluşu tarafından gerçekleştirilmesinde özellikle denetimin yürütülmesinde yapılacak işler bakımından herhangi bir fark bulunmamaktadır.
2016 yılı itibarıyla Bakanlar Kurulu’nca belirlenen hadler dahilindeki şirketler, halka açık şirketler ve düzenleme kapsamında diğer şirketlerden denetlenen şirket sayısı yaklaşık 7 bin civarındadır. Bu şirketler bağımsız denetim şirketlerince ve bağımsız denetim ağlarınca denetlenmektedir.
Bu süreçte uygulanması sırasında karşılaşılan aksaklıkların giderilmesi için KGK’ca yeni Bağımsız Denetim Yönetmeliği taslağı hazırlanmıştır. Değişiklik taslağında hem bağımsız denetimden beklenen kalite, güvence ve dolayısıyla kamu yararına sağlayacağı katkı düşünülerek hem de uygulamada birlik oluşturulmasını teminen, kendi nam ve hesabına bağımsız denetim faaliyeti üstelenenlerin de denetim kuruluşları gibi denetim ekibi kurması, kalite kontrol sistemi oluşturması gibi birtakım düzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda, kendi nam ve hesabına denetim üstlenebilen ve bunun için öngörülen şartları taşıdığı kurum tarafından onaylananlar “serbest bağımsız denetçi” olarak adlandırılmış ve serbest bağımsız denetim faaliyetinde bulunacaklara bir kısım ilave şartlar belirlenmiştir. Serbest bağımsız denetçi üstlendiği denetimlerin sorumlu denetçisidir. Ayrıca yönetmelikte, sadece kendi nam ve hesabına denetim yapanları ifade eden ibareler, serbest bağımsız denetçi ibaresi ile değiştirilmiş; ancak tüm bağımsız denetçileri ifade eden ibareler aynen korunmuştur. Bu şekliyle bağımsız denetçi ve serbest bağımsız denetçi adıyla iki unvan oluşmuştur.
Serbest bağımsız denetçi olarak denetim faaliyetinde bulunmak için; başvuranın sorumlu denetçi olabilme şartlarını karşılaması, denetim kadrosunun, asgari denetim ekiplerini oluşturabilecek nitelik ve genişlikte olması, denetçilerin tam zamanlı ve asgari bir raporlama dönemi için istihdam edilmiş olması, denetim kadrosunda kendisi hariç en az bir sorumlu denetçinin bulunması, kendisinin ve denetçilerinin herhangi bir denetim kuruluşunda veya başka bir serbest bağımsız denetçi yanında ortak, kilit yönetici veya denetçi olarak görev almaması ve denetçilerinin ayrıca serbest bağımsız denetçi olarak faaliyette bulunmaması, denetim rehberleri dahil olmak üzere, esasları KGK’ca belirlenen kalite kontrol sistemine ilişkin politika ve süreçlerini yazılı olarak oluşturmuş olması, şarttır. Denetim faaliyetinde bulunmak isteyen serbest bağımsız denetçiler, yukarıda belirtilen şartları sağladıklarını gösteren bilgi ve belgelerle birlikte KGK’ya onay için başvuruda bulunurlar. KGK onayından sonra bu kişiler serbest bağımsız denetçi olarak sicile kayıt ve ilan edilir. Yaptığım incelemelerde AB ve diğer ülkelerde genelde “independent auditor” veya “External auditor” karşılığı bağımsız denetçi veya “Independent External Auditor” Bağımsız Dış Denetçi olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye’de serbest muhasebeci mali müşavirde olduğu gibi bağımsız denetçi ibaresi önüne “serbest” ibaresi getirilmiş ve maksadı bir şirkete bağlı olmadan çalışan anlamında bağımsız olarak kullanılmıştır. Burada 16 bin 416 denetçiden bir şirkete bağlı olmadan denetim yapacak kişilerin belirli şartları sağlamaları kaydıyla denetim yapmaları amaçlanmıştır. Aslında bağımsız denetim şirketleri anonim şirket olarak kurulmakta ve burada daha küçük bir denetim şirketi kurmak yerine “serbest bağımsız denetçilik” oluşturulmaktadır.
Şuanda bağımsız denetçilerin bir kısmı mevcut yönetmelik kapsamında denetim sözleşmesi yapmakta ve bu kişilerden herhangi bir aidat vb. istenmezken, bağımsız denetim şirketleri için 2 sorumlu denetçi, kalite kontrol sorumlusuyla 6 denetçi kadrosu, yaklaşık 47 bin lira ruhsat ve yıllık 16 bin lira aidat istenmektedir. Bu şekilde denetimde bir haksız rekabet yaratılmaktadır. Diğer taraftan denetim bir ekip işi olması sebebiyle yapılacak düzenleme ile serbest bağımsız denetçilerin KGK tarafından yetkilendirilmesi anlamlıdır. Ancak yeni denetçilik sisteminin yapısı tam olarak belli değildir. Mevcut yasalarımıza göre “serbest bağımsız denetçi” ile oluşturulacak denetim ağı bir iş ortaklığı mı? İstihdam edilecek denetçiler bireysel bağımsız denetçi çalışanı mı olacak? gibi bu konular açık değildir. Serbest bağımsız denetçi yetkisi almayan bağımsız denetçiler ne iş yapacaktır? Türk Ticaret Kanunu’nun 397’nci maddesinin beşinci fıkrasına göre yılardır çıkarılmayan Anonim Şirketler İle Tarım Satış Kooperatifleri ve Üst Kuruluşlarının Denetlenmesine Dair Yönetmelik çerçevesindeki anonim şirketleri mi denetleyecek?
Prof. Dr. Necdet SAĞLAM
Dünya Gazetesi – 18.07.2017
