Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak zorunluluğunda bulunmayan serbest meslek erbabı ve çiftçiler, belge düzenleme zorunluluğu bulunmayanlara yaptırdıkları işler ve onlardan satın aldıkları mallar için kendi bastırdıkları gider pusulasını tanzim ve onlara imza ettirmek zorundadırlar. Ancak bu yükümlülük, gerçek usulden vergilendirilmeyen çiftçilerden yapılan alımlar için söz konusu değildir. Gerçek usulden vergilendirilmeyen çiftçilerden yapılan alımların belgelendirilmesinde kullanılacak belge müstahsil makbuzudur. Gider pusulası kullanma yükümlülüğünün kaynağı Vergi Usul Kanunu’nun 234. maddesidir.
Hazine ve Maliye Bakanlığı zaman zaman çeşitli Genel Tebliğleri ile gider pusulasının uygulanma alanını genişletmiştir. 221 no’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile arızi serbest meslek kazancı elde edenlerden alınan hizmetler karşılığı yapılan ödemelerin, 224 no’lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile kazançları telif kazancı kapsamında olanlara yapılacak ödemelerin, 230 no’lu Gelir Vergisi Genel Tebliğ ile basit usulde vergilendirilenlerin belge düzenleme yükümlülüğü altında bulunmadıkları sabit kıymet satışları karşılığında yapılan ödemelerin de gider pusulası ile (taşıt satışları için noter satış sözleşmesi) belgelendirilmesinde, 54 no’lu KDV Genel Tebliği ve 385 no’lu Vergi Usul Genel Tebliği ile tüketicilere yapılan satışlarda iade veya ürün değiştirmelerinde de gider pusulası kullanılması gerektiği açıklanmıştır.
Gider pusulalarının uygulama alanı, belgelendirilmesi gereken ancak Vergi Usul Kanununda özel bir belge öngörülmeyen durumları da kapsayacak şekilde özelgelerle daha genişletilmiştir. Örneğin bazı özelgelerde, arızi ticari kazanç elde edenlerden sağlanan mal ve hizmetler için yapılan ödemelerin, şirket ortağının özel aracının kiralanması karşılığında yapılan ödemelerin, vergi mükellefi olmayanlardan yapılan taşıt alımları dolayısıyla yapılan ödemelerin, işyerinin tahliyesi sırasında işyeri sahibine bırakılan iktisadi kıymetlerin –emsal bedelleri üzerinden- belgelendirilmesinde de gider pusulası düzenlenmesi gerektiğine ilişkin görüşler yer almıştır.
Seri ve sıra numarası dâhilinde teselsül ettirilerek düzenlenmesi gereken gider pusulalarında işin mahiyeti, emtianın cins ve nev’i, miktar ve bedeli, iş ücretini, işi yaptıran ile yapanın veya emtiayı satın alan ile satanın kimlik bilgileri ve adreslerinin bulunması gerekmekte olup, tarafl ardan her birinde birer nüsha kalacak şekilde iki nüsha olarak düzenlenmesi gerekmektedir.
Vergi Usul Kanunu’nun bu 234. maddesinde, 7338 sayılı Kanun’la ve uygulamada yaşanan duraksamaları gidermek amacıyla bazı değişiklikler yapılmıştır.
İlk olarak, belge düzenleme zorunluluğu bulunmayanların tamamından yapılacak mal ve hizmet alımlarında gider pusulası kullanılması gerektiği kanunda hükme bağlanarak, yukarıda aktardığımız Genel Tebliğ ve özelgelerle açıklığa kavuşturulmuş haller kapsamında olmaması sebebiyle duraksama yaşanılan halleri de kapsayacak şekilde konu açıklığa kavuşturulmuştur.
İkinci olarak, gider pusulasını düzenleme süresi ihdas olunarak Kanunda bu konuda yer alan boşluk giderilmiştir. Gider pusulasının malın teslimi veya hizmetin yapılmasından itibaren yedi gün içerisinde düzenlenmesi zorunluğu getirilmiştir. Bu süre içerisinde düzenlenmeyen gider pusulalarının hiç düzenlenmemiş sayılacağı da Kanunda hükme bağlanmıştır. Burada kanaatimizce fatura gibi düşünülerek, makbuz mahiyetinden çıkartılarak, gider pusulasının ödeme ile bağı koparılmıştır. Zira ödemenin, gider pusulası düzenlenmesi gereken tarihi izleyen yedi gün içerisinde yapılmadığı durumlar da söz konusu olabilmektedir. Bu nedenle kanaatimce artık gider pusulalarında ödemenin yapılıp yapılmadığının da belirtilmesi gerekmektedir. Ödeme yapılmayan hallerde ödeme için ileride ayrıca para makbuzu düzenlenmesi gerekecektir. Aksi halde pek çok özel hukuk ihtilafı doğacaktır.
Öte yandan yeni düzenlemede, yukarıda gider pusulasında bulunması gerektiğini belirttiğimiz bilgileri içermesi koşulu ile;
a) Malın veya hizmetin bedelinin, 7 günlük süre süre içerisinde satıcıya; banka, yetkilendirilmiş ödeme kuruluşları veya PTT aracılığıyla ödenmesi halinde, bu kurumlarca düzenlenen belgelerin,
b) Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında satın alınan malların gider pusulası düzenlemek zorunda olanlara iade edilmesinde, iade edilecek tutarların, banka, yetkilendirilmiş ödeme kuruluşları veya PTT aracılığıyla iadesinde bu kurumlarca düzenlenen belgelerin,
c) Belge düzenleme zorunluluğu bulunmayan kamu kurum ve kuruluşlarının, tabi oldukları ilgili mevzuat dâhilinde, yaptıkları işler veya sattıkları mallar için düzenledikleri belgelerin, gider pusulası yerine geçeceği kabul edilmiştir.
7338 sayılı Kanun’la yapılan bir başka değişiklikle de gider pusulası düzenleme zorunluluğuna uyulmadığı veya süre koşuluna uyulmadığı için hiç düzenlenmemiş sayıldığı haller de özel usulsüzlük cezasını gerektiren fiiller arasına alınmış ve gider pusulasını düzenlemek ve almak zorunda olanların her birine, her bir belge için belgede olması gereken tutarın %10’u oranında ceza ihdas edilmiştir. Ancak bu ceza, her bir belge bazında -2021 yılı için- 380 liradan az olamayacak, bir takvim yılı içinde bu sebeple kesilecek ceza toplamı da 2021 yılı için 190.000 lirayı aşamayacaktır.
Gider pusulasında yapılan bu değişiklikler 1.11.2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
(Kaynak: Bumin Doğrusöz / Dünya Gazetesi | 02.11.2021)
