Vergi Usul Kanunu’nun 272’nci maddesi gereği olarak, normal bakım, tamir ve temizleme giderleri dışında, gayrimenkulü veya elektrik ve dağıtım varlıklarını genişletmek veya iktisadi kıymetini devamlı olarak artırmak maksadıyla yapılan giderlerin gayrimenkulün veya elektrik üretim ve dağıtım varlıklarının maliyet bedeline eklenmesi zorunludur. Bu ifadelerden anlaşılacağı üzere işletmeler normal bakım, tamir ve temizleme giderlerini bahse konu iktisadi kıymetlerin maliyet bedeli ile ilişkilendirmeksizin doğrudan gider yazabilecekler. Ancak, bunların dışında kalan ve ilgili iktisadi kıymeti genişletmek veya kıymetini devamlı olarak artırmak maksadıyla yapılan giderlerin maliyet bedeline eklenmesi zorunlu tutulmuştur.
Bahse konu madde hükmünün devamında, hangi giderlerin maliyete ekleneceği hususuna açıklık getirmek maksadıyla örneklere yer verilmiştir.
Bu bağlamda da bir geminin iktisap tarihindeki süratini fazlalaştırmak, yolcu ve eşya yükleme ve barındırma tertibatını genişletmek veya değiştirmek suretiyle iktisadi kıymetini devamlı olarak artıran giderler ile bir motorlu kara nakil vasıtasının kasa veya motorunun yenisi ile değiştirilmesi veya alımında mevcut olmayan yeni bir tertibatın eklenmesi için yapılan giderler maliyet bedeline eklenmesi gereken giderlere örnek olarak sayılmıştır.
Kanun koyucu, kiracılar tarafından yapılan bu tür harcamaları özel maliyet bedeli olarak nitelendirerek ayrı bir kategori oluşturmuştur. Mahiyeti itibari ile kiralanan gayrimenkul veya elektrik üretim ve dağıtım varlığı kiracının aktifinde bulunmadığından bunlar için yapılan genişletici veya iktisadi kıymeti artırıcı giderlerin bu iktisadi kıymetlerin maliyetine eklenmesi mümkün değildir. Ancak bahse konu iktisadi kıymetleri genişletmek veya kıymetini artırmak amacıyla kiracılar tarafından yapılan harcamaları cari dönem gideri olarak kabul etmek de bu harcamaların mahiyetine uygun olmayacağından ayrı bir sınıflandırma yapılarak özel maliyet bedeli müessesesi oluşturulmuştur. Kanun koyucu, kiracıların yaptığı harcamaların ‘bu iktisadi kıymetlerin özel maliyet bedeli olarak ayrıca değerlendirileceği’ hükmüne yer vererek, bahse konu harcamaların bilançoda ayrı bir kalem olarak aktife alınması ve değerlemeye konu edilmesini uygun bulmuştur. İlgili madde hükmünün devamında “…kiracının veya işletme hakkına sahip tüzel kişinin faaliyetini icra için vücuda getirdiği tesisata ait giderlerin de aynı hükümde olacağı kabul edilmiştir.
Ayrıca bahse konu maddenin son fıkrasında gayrimenkuller veya elektrik üretim ve dağıtım varlıkları için yapılan giderlerin hem tamir hem de kıymet artırma giderlerinden oluşması halinde, mükellefin bu giderlerden maliyet bedeline eklenecek kısmı ayrı göstermesi gerektiği belirtilmiştir.
Mükellefler tarafından gayrimenkul veya elektrik üretim ve dağıtım varlıkları için katlanılan harcamalardan hangilerinin özel maliyet bedeli olarak değerlendirileceğinin, hangilerinin doğrudan gider yazılacağının belirlenmesi, ilgili yılda mali kârın belirlenmesi açısından önem arz etmektedir. Bu husus, yukarıda yer alan Vergi Usul Kanunu’nun 272’nci maddesindeki açıklamaların irdelenmesi ile belirlenmektedir.
Mevcut mevzuat çerçevesinde sonuç olarak, işletmelerin ticari faaliyetlerini devam ettirmek amacıyla kiraladıkları gayrimenkullere veya işletme hakkını ellerinde bulundurdukları elektrik üretim ve dağıtım varlıklarına ilişkin katlandıkları normal bakım, tamir, özel maliyet bedeli olarak aktifleştirmeleri zorunlu olup, bu konuda mükelleflere seçimlik bir hak tanınmamıştır.
Özel maliyet bedeli tanımına uyan ve aktife alınan iktisadi kıymetlerin nasıl itfa edileceği Vergi Usul Kanunu’nun 327’nci maddesinde hüküm altına alınmış olup buna göre gayrimenkullerin, elektrik üretim ve dağıtım varlıklarının ve gemilerin iktisadi kıymetlerini artıran ve 272’nci madde de yazılı özel maliyet bedelleri kira veya işletme hakkı süresine göre eşit yüzdelerle itfa edilir.
(Kaynak: Veysi Seviğ / İto Haber | 21.12.2020)
