2011 yılında yenilenen Türk Ticaret Kanunu ile şirketlerin denetlenmesi zorunluluğu getirilmiş, denetçi yeterliliğinin belirlenmesi ile denetim faaliyetinden uygulanacak esaslar, standartlar ve tekniklerde Kamu Gözetim Kurulu (KGK)yetkili kılınmıştır. Türk Ticaret Kanunu’nda ön görülen denetim süreci öğretide “faaliyet denetimi” olarak tanımlanan denetim türüdür. KGK, uluslararası standartlara uyumlu “Türkiye Denetim Standartları”nı yayınlamıştır. Ancak şu ana kadar standartlar bağlamında faaliyet denetim süreci ile ilgili bir düzenleme yayımlamamıştır.
Faaliyet denetimi, denetim faaliyetlerinin en geniş kapsamlısıdır. Faaliyet denetimi denetlenen kuruluşun (işletmenin) daha önce saptanmış hedeflerine veya faaliyetlerindeki kaynaklarının kullanımlarına ilişkin beklentilere ulaşılıp ulaşılmadığını; kaynakların etkin ve verimli kullanılıp kullanılmadığını ölçme amacıyla yapılır.
Faaliyet denetimi denetlenen kuruluşun (işletmenin) temel politikalarına ve belirlenmiş stratejilere göre planlanmış faaliyet sonuçlarının ne derecede gerçekleştiğini saptamak; bir kişinin, bir departmanın, bir bölümün veya bir ekonomik birimin, belirli bir dönemde gerçekleştirdiği faaliyetlerin sistematik bir şekilde gözden geçirilmesi şeklinde tanımlanabilir. Örneğin, bir işletmenin kârlılığı ve verimliliği beklentilere uygun mudur? Bir bilgi işlem sisteminin etkinliği ve verimliliği nedir? Bir makine başında çalışan bir iş görenin etkinliği, verimliliği veya üretkenliği yeterli midir? Faaliyet sonuçları önceden belirlenen standartlara uygun mudur? Tüm benzer soruların yanıtları faaliyet denetimi ile ortaya konabilmektedir. Faaliyet denetimi, işletmelerde gerçekleştirilen iş ve işlemlerin yahut bilgi ve belgelerin muhasebeye ilişkin olup olmadığı yahut parasal değer içerip içermediği veya finansal nitelikte olup olmadığıyla ilgilenmez[1].
İşletmede yapılan her türlü faaliyet önceden belirlenmiş kararlar ile usul ve yöntemler çerçevesinde yapılır[2]. Faaliyet denetimi zor gerçekleştirilen bir denetim türüdür. Çünkü nesnel verilere dayanmakta ve nesnel bulgulara ulaşması beklenmektedir. Bu durum faaliyet denetiminde fiili sonuçların karşılaştırılması gereken ölçütlerin büyük ölçüde özel olarak belirlenmesini gerektirir. Bu nedenle faaliyet denetiminde kuruluşun (işletmenin) bir dönemine ilişkin faaliyet sonuçlarının başarısını raporlamak amacı yerine bu başarının daha iyi düzeyde olması için gerekli önerilerde ve tavsiyelere öncelik verilir. Bu konudaki en belirgin örnek KİT’lerin (Kamu İktisadi Teşebbüsü) denetiminde görülmektedir.
———————-
[1]Mevlut ÖZER, “Denetim I”Özkan Matbaacılık-Gazetecilik San ve Tic. Ltd. Şti., Ankara 1997, s.76
[2]Mehmet BAKIR, Denetim, Akademi Yayınevi, Mart 2002, s.24
Hürses I 8.10.2019
