Değerli okurlar, bugün kıdem tazminatı konusunu ele alıp Türkiye’de kıdem tazminatı haklarının serüveninden bahsedip kimler kıdem tazminatı alır, kimler alamaz konuları ile kıdem tazminatında fon geliyor mu son durum nedir konusuna değineceğim.
Türkiye’de kıdem tazminatı hakkının tarihi, 1936’da çıkarılan ilk İş Yasası’na kadar gidiyor. Bu kanunla en az 5 yıl çalışan işçiye, her yıl için 15 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı hakkı tanındı. 1950 yılında 5 yıl çalışma koşulu 3 yıla indirildi. 1967’de kıdem tazminatı hakkı genişletildi ancak 1970’te Anayasa Mahkemesi bu kararı iptal etti. 1970’li yıllarda yürütülen mücadelenin etkisiyle kıdem tazminatı hakkı, 1975 yılında bugünkü halini aldı.
AKP hükümeti, 2003’te çıkardığı 4857 sayılı yeni İş Yasası ile “kıdem tazminatı fonu”nu yaşama geçirmek istedi ancak yükselen tepkiler buna engel oldu. Bununla birlikte yeni İş Kanunu’nun geçici 6. maddesindeki şu hükümle “kıdem tazminatı fonu”nun yasal dayanağı oluşturuldu: “Kıdem tazminatı için bir kıdem tazminatı fonu kurulur. Kıdem tazminatı fonuna ilişkin kanunun yürürlüğe gireceği tarihe kadar işçilerin kıdemleri için 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14’üncü maddesi hükümlerine göre kıdem tazminatı hakları saklıdır.”
Kıdem tazminatının fon sistemine dönüştürülmesi tartışmaları 2003 yılından bu yana devam etmektedir. Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın 10 Nisan 2019 tarihinde açıkladığı 11. kalkınma paketinde de bir kez daha fon sistemine vurgu yapılması nedeniyle çalışanlardan kıdem tazminatlarımız fona mı devrediliyor gibi sorular artmaya başladı. Kıdem tazminatı haklarının nasıl değiştirileceği konusunda gözler Meclis’e çevrilmiş durumda. Hükümet kanadı hem işçi hem işverenlerin olduğu ortak bir paydada çözüm düşünüyor. Düşünülen sistemlerden biri kıdem tazminatı haklarının fona devredilmesi, kıdem tazminatı ile BES’in birbirine entegre edilmesinden bahsediliyor. Ekim ayında Meclis açıldığında kıdem tazminatı hakkında daha detaylı bilgilerin ortaya çıkmasını bekliyoruz.
KIDEM TAZMİNATI; İşçiye, (işçinin hayatını kaybetmesi durumunda mirasçısına) iş akdinin haklı nedene dayanmaksızın ya da geçerli nedenle feshi durumunda her kıdem yılı karşılığı ortalama otuz günlük brüt ücrete karşılık gelecek şekilde hak kazandığı bir tazminat türüdür.
KİMLER KIDEM TAZMİNATINI HAK EDER
KIDEM TAZMİNATI; İşçiye, (işçinin hayatını kaybetmesi durumunda mirasçısına) iş akdinin haklı nedene dayanmaksızın ya da geçerli nedenle feshi durumunda her kıdem yılı karşılığı ortalama otuz günlük brüt ücrete karşılık gelecek şekilde hak kazandığı bir tazminat türüdür.
1475 sayılı Kanun’un 14’üncü maddesine göre çalışanlara belirli şartlarla kıdem tazminatı ödenmektedir. Buna göre; aynı işverene bağlı çalışma süresinin en az 1 yıl olması ve iş sözleşmesinin;
1- İşveren tarafından iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırılık nedenleri dışındaki nedenlerle,
2- İşçi tarafından sağlık, iyi niyet ve ahlak kuralarına aykırılık veya işyerinde işin durması benzeri nedenlerle,
3- Askerlik görevi nedeni ile,
4- Emeklilik hakkının elde edilmesi veya bu kapsamda gereken sigortalılık süresi ve prim gününün doldurulması nedeni ile,
5- Kadın işçinin evlenmesi nedeni ile,
6- İşçinin ölümü nedeni ile feshi halinde çalışma süresinin gerektirdiği kıdem tazminatı ödenmektedir.
İŞTEN KENDİ İSTEĞİYLE AYRILAN İŞÇİ KIDEM TAZMİNATI ALABİLİR Mİ?
Kural olarak işten kendi isteğiyle (istifa) ayrılan işçi, kıdem tazminatı alamamaktadır. Ancak; iş sözleşmesinin askerlik görevi, emeklilik hakkının elde edilmesi, sağlık problemlerinin işin yapılmasına sürekli bir biçimde engel oluşturduğunun belgelenmesi, işverenin iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırı davranışlarda bulunması nedenleri ile işçi tarafından feshi halinde (istifa), çalışma süresinin en az 1 yıl olması koşulu ile kıdem tazminatı hakkı alınabilmektedir.
08.09.1999 tarihi öncesi SSK başlangıcı olanların emekli olmak için yaş dışındaki şartları sağlayanlar kıdem tazminatı alarak işinden ayrılabiliyor.
EVLİLİK NEDENİ KADININ KIDEM TAZMİNATI ALABİLMESİ İÇİN GEREKEN ŞARTLAR NELERDİR?
Yasal düzenleme gereği; kadın işçilerin evlilik nedeni ile işten ayrılması durumunda, çalışma süresinin gerektirdiği kıdem tazminatı ödenmektedir. Bu haktan yararlanılabilmesi için; iş sözleşmesinin evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde yazılı olarak feshi, evliliği gösteren belgenin işverene sunulması, feshin gerekçesinin evlilik olduğunun açıkça belirtilmesi gerekmektedir.
İŞYERİNİN SATILMASI DURUMUNDA İŞÇİ KIDEM TAZMİNATININ ÖDENMESİNİ İSTEYEBİLİR Mİ?
Herhangi bir işyerinin kısmen veya tümüyle devredilmesi durumunda, söz konusu işyerinde çalışmakta olanlar aynı şartlarla çalışmaya devam edeceklerdir. İşyerinin devri, çalışanların yasal hakları konusunda herhangi bir kayba yol açmayacak, çalışanlara işyerinin devri nedeni ile kıdem tazminatı ödenmesi gerekmeyecektir. Gerek kıdem tazminatı, gerekse yıllık ücretli izin haklarının belirlenmesi gerektiğinde devir öncesi ve devir sonrası oluşan toplam çalışma süresi esas alınacaktır.
ÇALIŞMA ŞARTLARININ DEĞİŞTİRİLMESİ HALİNDE İŞÇİ KIDEM TAZMİNATINI ALABİLİR Mİ?
İşveren işçi ilişkileri, yasa ile belirlenen esaslar çerçevesinde iş sözleşmelerinde düzenlenmektedir. Bu kapsamda; işin niteliği, görev tanımları, çalışma süre ve koşulları, işçiye ödenecek ücret ve diğer esaslar iş sözleşmelerinde düzenlenmektedir. İş sözleşmesi hükümleri, işyeri uygulamaları veya çalışma koşulları konusunda değişiklik yapmak isteyen işveren, durumu yazılı olarak bildirmek ve işçinin onayını almakla yükümlüdür. İşçi tarafından 6 gün içinde kabul edilmeyen değişiklikler işçiyi bağlamamaktadır. İş sözleşmesinin bu nedenle feshi halinde, kıdem tazminatı ve bildirim süreleri konusundaki yükümlülüklere bağlı kalınacaktır
HAMİLELİK VEYA DOĞUM NEDENİ İLE İŞTEN AYRILAN İŞÇİ, KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANIR MI?
İşten kendi isteğiyle (istifa) ayrılan işçinin, herhangi bir tazminat hakkı oluşmamaktadır. Yasal düzenleme açısından hamilelik veya doğum nedenine dayalı işten ayrılmalar istifa olarak değerlendirildiğinden, bu nedenlerle işten ayrılan işçi tazminat haklarından vazgeçmiş sayılmaktadır.
İŞÇİ ÇALIŞIRKEN İŞYERİNDEN KAYNAKLANAN BİR HASTALIĞA TUTULURSA KIDEM TAZMİNATI ALABİLİR Mİ?
İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa işçi iş akdini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatına hak kazanabilir.
ÜCRETİNE ZAM YAPILMAYAN İŞÇİ KIDEM TAZMİNATINI ALARAK İŞTEN AYRILABİLİR Mİ?
Ücretlerin hangi dönemlerde veya oranlarda artırılacağına ilişkin herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Ücret uygulamaları konusundaki yasal düzenleme asgari ücretin altında ücretle işçi çalıştırılamayacağı ile sınırlıdır. Bunun ötesinde ücret uygulamalarına ilişkin esaslar, iş sözleşmelerinde belirlenmektedir. İş sözleşmesinde bağlayıcı bir hüküm bulunmaması halinde, uygulamaya ilişkin inisiyatif işverene aittir. İş sözleşmesinde herhangi bir hüküm bulunmamasına karşın, ücret artışlarındaki anlaşmazlık nedeni ile işten ayrılan işçi istifa etmiş sayılacağından, herhangi bir tazminat hakkı oluşmayacaktır. Ancak eşit işe eşit ücret olgusunun da göz ardı edilmemesi gerekmektedir.
KIDEM TAZMİNATINDA ZAMANAŞIMI VAR MIDIR?
Kıdem tazminatı 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun 125’inci maddesi uyarınca 10 yıllık zamanaşımına tabidir.
Milli Gazetesi | 11.09.2019
