İşçi ve işveren arasında anlaşmazlık konusu olarak gündeme gelen hususlardan birisi de işçilerin fazla çalışmasıyla ilgilidir. Ülkemizde çalışma sürelerinin uzunluğu, haftalık 45 saatlik çalışmanın çoğu zaman aşılmasını beraberinde getirmektedir. Bazı işletmelerde 45 saati aşan fazla çalışma ücretlerinin ödenmediği görülebilmektedir. Daha sonra gerek yargıda gerekse de müfettiş incelemelerinde ödenmeyen fazla çalışmalarla ilgili işverenler sorun yaşayabilmekte ve önemli miktarlarda ödeme yapmak zorunda kalabilmektedirler.
İş Kanunu’nda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırk beş saati aşan çalışmalar fazla çalışma ve haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırk beş saatin altında belirlendiği durumlarda ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışma olarak adlandırılmaktadır.
***
Fazla çalışmada onay şart!
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için bir kereliğine iş sözleşmeleriyle veya muvafakatname ile işçinin yazılı onayının alınması gerekiyor. Eski düzenlemede her yılın ocak ayında alınması gereken fazla çalışma onayı kaldırılmış olduğundan iş sözleşmesi veya muvafakatname ile bir defaya mahsus fazla çalışma onayının alınması yeterlidir.
Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz.
Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay iş sözleşmesinin yapılması esnasında ya da bu ihtiyaç ortaya çıktığında alınacak ve işçi özlük dosyasında saklanacaktır. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilecektir.
***
Yıllık üst sınır 270 saat!
Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamayacaktır. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.
***
Dileyen işçi serbest zaman kullanabilir!
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma brüt ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. Ancak dileyen işçi, ücret yerine işverene başvuru yaparak serbest zaman isteyebilir.
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi, isterse işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabileceği belirtilmiştir.
İşçi hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
İşçiye tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz. Bu durumda işçi isterse yaptığı günlük çalışma süreleri üzerindeki çalışması için zamlı ücret alabilecek, isterse çalıştığı sürelerin karşılığını serbest zaman olarak kullanabilecektir.
Resul Kurt
Dünya Gazetesi – 21.09.2018
